Aditivi u ishrani
|
Foto: Iamnee / FreeDigitalPhotos.net |
Aditivi koji se upotrebljavaju u prehrambenoj industriji su hemijske ili prirodne supstance koje dodaju namirnicama radi sprečavanja širenja bakterija, pojačanja ukusa, boje ili zgušnjavanja proizvoda. Neki mogu biti veoma korisni, na primer konzervansi, ali većina aditiva ipak služi samo da poboljša osrednji kvalitet industrijskih namirnica.
Iako su neki aditivi (u Evropi je odobreno 360 prehrambenih aditiva) prirodnog porekla - dobijaju se iz povrća, voća ili žitarica (npr. vitamini C i E se koriste kao konzervansi, beta-karoten dobijen iz šargarepe ili paradajza se koristi kao boja), ipak, velika većina prehrambenih aditiva je veštačkog porekla. Dobijaju se veštačkom proizvodnjom supstanci koje već postoje u prirodi (npr. askorbinska kiselina koja služi za davanje kiselosti) ili su u potpunosti veštački (npr. zasladjivaci: saharin, aspartam...).
Pravilnicima usaglašenim na nivou cele Evrope, strogo je regulisana upotreba aditiva. Nakon odobrenja nekog aditiva, može se dodati tačno odredjenim namirnicama i u tačno odredjenoj količini. Takodje, prema evropskim zakonima, aditivi moraju biti jasno naznačeni na ambalaži. Oznake aditiva se satoje od slova E praćenog trocifrenim ili četvorocifrenim brojem ili hemijskom oznakom.
Aditivi u ishrani se ne mogu u potpunosti izbeći, ali se može ograničiti njihov unos. Treba češće upotrebljavati sveže namirnice bez aditiva i konzervansa (pirinač, sočivo, testa...), umesto voćnog jogurta radije pijte običan, poslastice i umake što češće pravite sami.
Aditivi su razvrstani u osam glavnih kategorija:
- boje
- konzervansi
- antioksidansi
- emulgatori i sredstva za želiranje
- stabilizatori
- zasladjivači
- pojačivači ukusa
- kiseline
Aditivi - upotreba i moguća neželjena dejstva
U tabeli su navedene oznake aditiva, njihova uloga u namirnicama, gde se najčešće upotrebljavaju i koja su moguća neželjena dejstva.
| Aditivi | Njihova fukcija | Upotrebljava se za... | Moguća štetna dejstva |
|---|---|---|---|
| E 102 Tartrazin | Narandžastožuta boja | Pića, bombone, kolači i lekovi | Koprivnjača, ekcem, edem, povećan rizik kod astmatičara kojima smeta aspirin |
| E 104 Hinolin žuta | Žutozelena boja | Bombone i žvake | Koprivnjača, ekcem, edem |
| E 110 Oranžžuta S | Žuta boja | Sladoledi, poslastice i lekovi (paracetamol) | Koprivnjača, ekcem, edem, povećan rizik za astmatičare |
| E 120 Košenila (karmin) crvena | Plavičastocrvena boja | Slatka pića, jogurti, žvake | Koprivnjača, ekcem, edem, povećan rizik za astmatičare |
| E 122 Azorubin | Plava boja | Bombone, deserti | Koprivnjača, ekcem, edem, povećan rizik za astmatičare |
| E 123 Amarant | Crvena boja | Vina, alkoholna pića i ikra | Moguće reakcije kod osoba osetljivih na aspirin, astma, koprivnjača |
| E 124 Košenila crvena A | Crvena boja | Žvake, jogurti, ušećereno voće | Koprivnjača, ekcem, edem, povećan rizik za astmatičare |
| E 127 Eritrozin | Žuta boja | Ušećerene trešnje, bombone, voće u kompotu | Moguće reakcije kod osoba alergičnih na jod i kod onih koji pate od hipertireoze |
| E 128 Crvena 2G | Crvena boja | Kobasice, meso od kog se prave hamburgeri | Koprivnjača, ekcem, edem, povećan rizik za astmatičare |
| E 129 Alura crvena AC | Crvena boja | Bombone, kolači | Koprivnjača, ekcem, edem, povećan rizik za astmatičare |
| E 131 Patent plava V | Plavoljubičasta boja | Brojne namirnice, njčešće žvake | Koprivnjača, ekcem, edem, povećan rizik za astmatičare |
| E 154 Braon FK | Braon boja | Isključivo u dimljenim haringama kod nordijskih naroda | Koprivnjača, ekcem, edem, povećan rizik za astmatičare |
| E 155 Braon HT | Braon boja | Čokoladni kolači | Koprivnjača, ekcem, edem, povećan rizik za astmatičare |
| E 160 b Anato, biksin, norbiksin | Kajsija žuto boja | Poneki mlečni proizvodi | Koprivnjača, ekcem, edem, povećan rizik za astmatičare |
| E 161 g Kantaksantin | Narandžasta boja | Kobasice za prženje | Koprivnjača, ekcem, edem, povećan rizik za astmatičare |
| E 180 Litolrubin BK (zabranjen u Australiji) | Crvena boja | Korica na siru | Koprivnjača, ekcem, edem, povećan rizik za astmatičare |
| E 200 Sorbinska kiselina | Konzervans | Mleko, jogurt, voćne salate, slatkiši, voćni sokovi bez alkohola, krem sir | Koprivnjača oko usta |
| Od E 210 do E 213 Benzojeva kiselina, Na-benzonat,K-benzonat,Ca-benzonat | Konzervans | Zasladjeni sokovi i marmelade | Problemi na koži, ponekad i s disajnim organima i probavom, povećani rizik za astmatičare |
| Od E 214 do E 219 Etil p-hidroksibenzoat i derivati | Konzervans | Meso i žele, koristi se i za suhomesnate proizvode i bombone | Reakcije na koži, momentalna koprivnjača i bronhospazmi |
| E 220 Sumpor-dioksid | Konzervans i antioksidans | Meso i žele, koristi se i za suhomesnate proizvode i bombone | Alergijske reakcije, edem, bronhospazmi, povećan rizik kod astmatičara |
| Od E 221 do E 228 Sulfiti natrijuma, kalijuma i kalcijuma | Konzervans i antioksidans | Riba, vino, pivo | Iritacija kože i sluzokože, povećan rizik kod astmatičara |
| Od E 249 do E 252 K-nitrit, Na-nitrat, K-nitrat | Konzervans | Meso, suhomesnati proizvodi,sirevi, dimljena, sušena i usoljena riba | Simptomi na koži i sluzokoži, migrene, gastrointestinalne smetnje. Kancerogeni |
| Od E310 do E 312 Propilgalat, oktilgalat i dodecilgalat | Antioksidans | Biljno ulje i masnoće, pire za minut, jela za brzu pripremu | Mogu da izazovu probleme sa želucem i na koži kod astmatičara. Zabranjeno za odojčad |
| E 320 i E 321 Butilhidroksianizol (BHA) i butilhidroksitoluen (BHT) | Antioksidans, sredstva protiv kvarenja hrane | Biljno ulje i masnoće nakon prženja, pahuljice krompira, pire iz kesice | Sumnja se da je E 320 kancerogen. Lokalne reakcije na koži (ekcem) ili iritacija oka i sluzokože |
| E 401 Natrijum-alginat | Sredstvo za želiranje | Sladoled, deserti, kremovi, prelivi | Simptomi na koži i sluzokoži |
| E 407 Karagenan (ekstrakt crvenih algi) | Sredstvo za želiranje | Sladoled, umaci, jogurti, mlečni deserti | Problemi s probavom |
| E 412 Guar guma | Sredstvo za zgušnjavanje | Umaci, sladoled, kremovi | U velikoj količini izaziva probavne smetnje, mučninu |
| E 413 Tragakant guma | Sredstvo za zgušnjavanje | Umaci, slatkiši i kremovi | Izaziva alergije |
| E 414 Akacija guma (arapska guma) | Sredstvo za zgušnjavanje | Vina i pića | Izaziva alergije |
| E 416 Karaja guma | Emulgator | Grickalice, prelivi i glazure na slatkišima | Kontaktna alergija |
| E 420 Sorbitol | Zaslađivač | Bombone, žvake, sladoled i čokolada | Dijareja. Pogotovo ne davati deci mlađoj od tri godine |
| E 421 Manitol | Zaslađivač | Bombone, žvake, sladoled i čokolada, osveživači daha | Dijareja. Pogotovo ne davati deci mlađoj od tri godine |
| E 620 i E 621 Glutaminska kiselina, mononatrijum-glutaminat | Pojačivač ukusa | Meso, supe, gotova jela, konzerve mesa | Bronhospazam, glavobolja, povraćanje (zovu ga i "sindrom kineskog restorana" jer ga često izazivaju i azijska jela). Povećani rizik za astmatičare |
| E 951 Aspartam | Zaslađivač | Brojne namirnice, među kojima pića i namirnice sa oznakom "lajt" | Mogući su napadi epilepsije kod osoba osetljivih na aspartam, ali to nije dokazano. Ne davati osobama koje pate od fenilketonurije (genetska bolest) |
| E 953 Izomalt | Zaslađivač | Bombone, žvake, sladoled i čokolada | Dijareja. Pogotovo ne davati deci mlađoj od tri godine |
| E 965 do E 967 Maltitol, laktitol i ksilitol | Zaslađivač | Bombone, žvake, sladoled i čokolada | Dijareja. Pogotovo ne davati deci mlađoj od tri godine |
| E 1105 Lizozim | Konzervans | Sirevi | Ne davati osobama alergičnim na jaja |
(*aditivi su pobrojani prema evropskim zakonima i po aktuelnom imenu)